U Beogradu i njegovoj okolini postoji veliki broj verskih objekata, od kojih neki imaju veliku istorijsku, kulturnu, ali i arhitektonsku vrednost. Pored pravoslavnih bogomolja postoji i nekoliko rimokatoličkih crkava, jedna sinagoga, jedna džamija, kao i više verskih objekata koji pripadaju drugim veroispovestima.
Hram Svetog Save u Beogradu, iz arhive
Hram Svetog Save
Najveći je hram Srpske pravoslavne crkve, najveći pravoslavni objekat na Balkanu i jedan od najvećih pravoslavnih hramova na svetu smešten je na Svetosavskom trgu u opštini Vračar, baš na mestu na kome su 1595. godine Turci spalili posmrtne ostatke Svetog Save. Tačno 300 godina posle tog gnusnog događaja, 1895. godine došlo je do formiranja Društva za podizanje hrama Svetog Save. Međutim, sa izgradnjom hrama krenulo se tek 1935. godine. Krupni spoljni radovi su završeni 2004. godine, dok radovi na ukrašavanju unutrašnjosti hrama još uvek traju. Hram Svetog Save izgrađen je u srpsko-vizantijskom arhitektonskom stilu. Ima 4 zvonika visoka 44 m, vrh kupole se nalazi na 70 m visine, a pozlaćeni krst na kupoli je visok 12 m, pa je ukupna visina hrama 82 m. Na njegovim kupolama nalazi se 18 pozlaćenih krstova, a u zvonicima ukupno 49 zvona. Površina ovog velelepnog zdanja u osnovi iznosi 3.500 m2, s tim da postoje još dva uzdignuta nivoa – prvi je površine od 1.500 m2, a drugi 120 m2. Hram ima i podzemni prostor površine 1.800 m2 koji obuhvata riznicu i kriptu Svetog Save i grobnu crkvu Svetog kneza Lazara.
Unutrašnjost hrama Svetog Save – foto: Matt Zimmerman/flickr.com
Unutrašnjost je toliko velika da u nju može da stane više od 10.000 vernika. Na zapadnoj horskoj galeriji mogu se smestiti čak 800 horskih pevača. Spoljni zidovi hrama imaju oblogu od belog mermera i granita, dok dekorisanje enterijera još uvek traje, sa idejom da na unutrašnjim zidovima preovladava tehnika mozaika.
Beogradska Patrijaršija, iz arhive
Zgrada Patrijaršije Srpske pravoslavne crkve
Zgrada je smeštena na Kosančićevom vencu, u ulici Kralja Petra. Podignuta je 1935. godine na istom mestu gde se ranije nalazila srpska Mitropolija. Njenu arhitekturu karakteriše stilsko šarenilo sa primetnim neovizantijskim, nacionalnim, modernističkim i elementima akademizma. Na spoljašnjosti objekta posebno se izdvaja fasada zida koji gleda na Sabornu crkvu, sa uočljivim portikom i niskim deformisanim stubovima. Iznad ulaznih vrata polukružnog oblika ističe se reljefni grb Srpske patrijaršije, kao i impozantni mozaik Svetog Jovana Krstitelja smešten u niši iznad grba. Pored prostorija koje koristi Patrijarh, unutar zgrade su smeštene i dve crkvene institucije od izuzetne kulturne, istorijske i duhovne vrednosti: Biblioteka Patrijaršije i Muzej Srpske Pravoslavne crkve. Zgrada Patrijaršije je 1984. godine proglašena za kulturno dobro i od tada se nalazi u nadležnosti Zavoda za zaštitu spomenika kulture.
Beogradska-Saborna-crkva sv. Arhanđela Mihaila, iz Arhive
Crkva Svetog Arhanđela Mihaila
U neposrednoj blizini Patrijaršije, u ulici Kneza Sime Markovića, locirana je beogradska Sabrona crkva. Upravo na tom mestu nalazila se starija crkva iz prve polovine 18. veka, na čijim temeljima je po nalogu kneza Miloša Obrenovića, a prema projektu Franca Jankea, u periodu od 1837. do 1840. godine sazidana ova današnja. Radovi na ukrašavanju unutrašnjosti delo su vajara Dimitrija Petrovića i slikara Dimitrija Avramovića. Crkva pripada arhitekturi klasicizma sa vidljivim elementima kasnog baroka. Jednobroda je građevina sa visokim zvonikom u svom zapadnom delu. Ubraja se u najveća crkvena zdanja izgrađena u vreme Kneževine Srbije. Posebnu vrednost ima riznica crkve u kojoj se čuvaju ikone, obredni i umetnički predmeti, kao i neke veoma retke crkvene knjige. U crkvi se nalaze grobnice kneza Miloša Obrenovića i njegovog sina kneza Mihaila Obrenovića. Takođe u njoj počivaju mošti cara Uroša, kneza Stefana Štiljanovića, deo moštiju kneza Lazara Hrebeljanovića i Svetog Jovana Šangajskog. U porti crkve se nalaze grobovi dvojice velikih srpskih prosvetitelja – Dositeja Obradovića i Vuka Karadžića. Saborna crkva, jedan od najupečatljivijih simbola Beograda, spada u spomenike kulture od izuzetnog značaja i uživa zaštitu države.
Crkva Svetog Marka– foto: Dcabrilo, Wikipedia
Crkva Svetog Marka
Ova crkva, zdanje po kome je naša prestonica prepoznatljiva u čitavom svetu, građena je u periodu od 1931. do 1940. godine. Nalazi se u Tašmajdanskom parku, blizu lokacije gde je 1830. godine pročitan Prvi Hatišerif, dokument kojim je turski sultan garantovao autonomiju Srbiji unutar granica turskog carstva. Arhitektonska rešenja za izgradnju crkve Svetog Marka delo su arhitekata Petra i Branka Krstića. Crkva je građena po uzoru na kosovski manastir Gračanicu sa dominantnim elementima srpsko-vizantijske arhitekture. Ono što crkva Svetog Marka čuva u svojoj unutrašnjosti od neprocenjive je duhovne, kulturne i istorijske vrednosti za srpski narod. Sarkofag sa posmrtnim ostacima jedinog srpskog cara Dušana Silnog nalazi se u južnom delu naosa. On je do 1927. godine bio u manastiru Svetih Arhanđela u Prizrenu. Kada je prenet u Beograd, najpre je položen u zgradi Patrijaršije, a u crkvi Svetog Marka nalazi se od 1968. godine. Na suprotnoj, severnoj strani naosa u mermernoj grobnici čuvaju se posmrtni ostaci srpskog patrijarha Germana Đorića. U kripti crkve sahranjeni su Aleksandar Obrenović i njegova supruga Draga Mašin. Najzad, crkvena riznica ima jednu od najvrednijih kolekcija srpskih ikona iz 18. i 19. veka.
Crkva Ružica – foto: White Writer, Wikipedia
Bogorodičina crkva Ružica
Ova beogradska bogomolja smatra se najstarijom crkvom u glavnom gradu. Tačno vreme njene izgradnje nije poznato, ali se zna da je u 15. veku, u vladavini despota Stefana Lazarevića, ona postojala. Staru crkvu su srušili Turci, nakon što su 1521. godine pokorili Beograd. Na njenim temeljima izgrađen je vojni magacin koji je između 1867. i 1869. godine prepravljen u crkvu. Tokom Prvog svetskog rata austrijski i nemački vojnici su je opljačkali i delimično razorili. Međutim, crkva je u potpunosti obnovljena 1925. godine. Tada su ispred nje izrađena dva kipa – kopljanik iz vojske cara Dušana i pripadnik pešadijskog bataljona iz Balkanskih ratova. Bogorodičina crkva Ružica nalazi se na Kalemegdanu, na severoistoku Beogradske tvrđave, ispod Zindan kapije. U njenoj neposrednoj blizini, na mestu gde je prema narodnom predanju postojao čudotvorni izvor Svete Petke, 1937. godine sagrađena je i kapela Svete Petke.
Među pravoslavnim građevinama na teritoriji Beograda ističu se i Vaznesenjska crkva u ulici Admirala Geprata, Crkva Svetog Aleksandra Nevskog u ulici Cara Dušana na Droćolu, Nikolajevska crkva u Zemunu… Beograd i njegova okolina imaju i svoje manastire: Manastir Vavedenja Presvete Bogorodice (1937. godine), Manastir Svetog Arhangela Mihaila (14. vek), Manastir Svetog Arhangela Gavrila (1786. god.) itd.
