Postoje tako neki delovi ove naše lepe zemlje koji ni krivi ni dužni ostanu sakriveni od očiju javnosti. Neki bi rekli da se ta najlepša mesta možda namerno i skrivaju ne bi li sačuvala svoju lepotu za odabrane. Mi, ipak, mislimo da je potrebno pričati o njima i otkrivati ih jer zaslužuju pažnju. Za Sokobanju svi znamo, ali desetak kilometara od nje nalazi se selo neobičnog imena, Vrmdža, čija lepota krajolika i istorijski značaj zavređnuju pažnju. Nalazi se u podnožju planine Rtanj, na 500 metara nadmorske visine.
Ime je zaista neobično, ali za one iz ovih krajeva prilično je lako povezati ime sela sa onim kada „kiša vrne iz oblaka“ ili kada u vrelini leta „treba navrnuti vodu u baštu“, pa je jasno da ime sela ima veze sa vodom. I zaista i ima jer se u njegovoj blizini nalazi i prelepo Vrmdžansko jezero. U samom selu uzdižu se zidine Latinskog grada, čija istorija seže u davni četvrti vek kada je bio čuvar Carskog druma. Kasnije ga je Vizantija dodatno utvrdila ne bi li sprečila najezde Slovena u ovaj kraj da bi u 11. i 12. veku bio sedište srpske vlastele. Istorija ovog utvrđenja prekinuta je u pohodu Turaka 1413. godine, kada ga je srušio Bajazitov sin, sultan Musa, poznatiji kao Musa Kesedžija.
Istorija i legende
Kao i za sva neobična i skrovita mesta, tako je narod i za ovo ispričao priču da je nastalo u vreme doseljavanja starih Slovena kada ga je osnovao neki vojvoda od Vrmdže, po kome je mesto i dobilo ime. U to doba ovde je bila gusta šuma pa je vojvoda na litici koja se iz nje izdizala podigao svoje utvrđenje, kako bi nadgledao okolinu. Narod priča kako su se iz mraka sveg tog gustiša često pojavljivale zle sile, napadajući putnike namernike, ali je vojvoda od Vrmdže šumu iskrčio i nečastive proterao.
Iako su legende uvek zanimljivije i maštovitije, istorija je ta koja se piše pa nam ona o ovom utvrđenju kazuje da je nastalo u vreme Rimljana koji su na ovom mestu podigli tvrđavu da štiti Carski drum i mesta uz njega od napada varvara. Sa podelom velikog carstva, ovo je mesto pripalo Vizantiji koja ga je 530. godine obnovila i dodatno utvrdila. Kasnije ovaj kraj osvajaju Bugari, a sa dolaskom srpskih kraljeva, ovaj kraj je bio granična tvrđava zvana Krajina.
Tvrđava u Vrmdži bila je opasana sa tri reda zidina, imala je pokretni most za ulazak u nju a na vrhu stene je bio utvrđeni dvorac koji je predstavljao zasebno utvrđenje u samoj tvrđavi. Oko stene na kojoj se ovo utvrđenje uzdizalo nije bilo naselja, već je bilo okruženo gustim šumama, baš kao što legende o mestu i govore. U 15. veku ovo utvrđenje strada od Turaka, ali se oni ovde nisu dugo zadržali jer ih je vojska despota Stefana isterala i potukla na granici sa Bugarskom, kada je ubijen i sam sultan Musa.
U ovom kraju je u srednjem veku izgrađeno nekoliko ktitorskih manastira i crkava, od kojih je najpoznatija crkva Sv. Trojstva u mestu Crkovac. Znaimljiv je podatak da je u vreme velike seobe Srba 1699. godine veliki broj ljudi utočište našao u ovom zabačenom i tada šumovitom kraju u koji Turci nisu baš rado zalazili. Tada su se ovde i formirala naselja jer su ljudi počeli da krče šume, grade kuće i obrađuju zemljište. Nakon oslobođenja od Turaka u Vrmdži 1834. godine počinje izgradnja škole koja je do tada radila u Crkvenoj kući, koja je danas pravi raritet jer je najstarija kuća južne i istočne Srbije.
Selo nastavlja da se razvija i nakon Prvog svetskog rata pa je prema popisu iz 1921. godine u njemu bilo 370 domaćinstava i 17.000 ovaca, što Vrmdžu u to doba čini važnim stočarskim mestom. Nakon Drugog svetskog rata selo počinje da stagnira, a 70-ih godine veliki broj ljudi odlazi u inostranstvo pa danas gotovo svaka druga kuća u selu ima nekoga na Zapadu.
Selo Vrmdža danas
Danas selo ima oko 200 domaćinstava i oko 800 stanovnika koji se bave poljoprivredom. Kako rekosmo da je ime sela povezano sa vodom, onda ni ne čudi da u selu postoji odličan vodovod koji u svaku kuću dovodi pijaću vodu iz čistih planinskih izvora iz okoline. Ulično osvetljenje, telefonski priključak u svakoj kući, odličan signal mobilnih mrža i neverovatno dobar bežični internet ovo selo čine idealnim mestom za odmor. To su i stanovnici brzo uvideli pa u selu postoji 30-ak registrovanih ležaja za seoski turizam, kafana, prodavnica i etno muzej.
Autor: Milan Todorović | Još slika Srbije na sajtu TT Group
